Effectieve behandelingen

Psycho-educatie is meer dan alleen voorlichting over het effect van alcohol om bewustwording te creëren: het is een behandelinterventie waarin de jongere merkt wat er nodig is voor gedragsverandering. Zijn of haar eigen mogelijkheden zijn hierin het startpunt. Vaak is er ook psycho-educatie mogelijk voor naasten.

Psycho-educatie kan onder andere worden gegeven in voorlichtende gesprekken, via e-health of als groepscursus.

Of een jongere nu meer of minder gemotiveerd is voor behandeling, en wellicht nog een ambivalente hulpvraag heeft, aangeraden wordt om motiverende gespreksvoering altijd in te zetten. Motiverende gespreksvoering is effectief ongeacht de ernst van de problemen. Vaak worden de voordelen van het gebruik afgezet tegen de nadelen. De jongere wordt aangespoord alternatieven voor de voordelen op een rijtje te zetten.

Cognitieve gedragstherapie of CGT richt zich op het veranderen van gedragspatronen en de manier van denken.

Cognitieve gedragstherapie (CGT) gaat ervan uit dat iemands problemen beïnvloed en in stand gehouden worden door iemands gedachten en gedrag. Door de cognities en het gedrag te onderzoeken, bespreken en veranderen gaat iemand zich beter voelen. CGT is een actieve, gestructureerde en doelgerichte behandeling. Het is bovendien één van de effectiefste behandelingen van verslaving en andere psychische problemen.

Lees meer bij de Vereniging voor Gedrags- en Cognitieve therapieën.

Cognitieve gedragstherapie-plus is cognitieve gedragstherapie voor mensen met een lichte verstandelijke beperking (LVB) en problematisch middelengebruik. Inhoudelijk is CGT+ vrijwel identiek aan de reguliere CGT. De vorm is wel wat anders. Het verschil met reguliere CGT is dat er meer herhaling in de behandeling zit: behandelaar en cliënt oefenen bijvoorbeeld meer met de opdrachten of met nieuwe vaardigheden, zoals afstand nemen.

Een relatief nieuwe vorm van CGT  is Acceptance and Commitment Therapy (ACT). Ook ACT is goed onderzocht en bewezen effectief bij verslaving (zie oa Mark B. Powers Maarten B. Zum Vörde Sive Vörding Paul M.G. Emmelkamp (2009). Acceptance and Commitment Therapy: A Meta-Analytic Review. Psychother Psychosom 2009;78:73–80; en A-Tjak, J.G.L., Davis, M.L., Morina, N., Powers, M.B., Smits, J.A.J., Emmelkamp, P.M.G., 2015. Psychother. Psychosom. 84, 30–36).

De nadruk ligt op het leren door ervaren. Door vervelende gevoelens en gedachten te accepteren ontstaat er ruimte voor commitment: doen wat voor iemand belangrijk en waardevol is. ACT is dus vooral gericht op het verbeteren van de kwaliteit van iemands leven, en in tweede instantie op het verminderen van klachten.

In de Community Reinforcement Approach (CRA) staan positieve effecten (‘bekrachtigers’) centraal: sociale steun, plezierige activiteiten en beloningen. Jongeren met een verslaving hebben over het algemeen minder ontspanning en sociale activiteiten, en minder plezier. CRA is erop gericht een andere leefstijl aan te leren die meer beloningen oplevert dan het gebruik van middelen. Uit onderzoek blijkt dat als mensen dan minder gaan gebruiken. Het uiteindelijke doel is minderen of helemaal stoppen.

Bij jongeren met een stoornis in het gebruik van cannabis of cocaine die onvoldoende baat hebben bij cognitieve gedragstherapie kan een behandeling met de Adolescent Community Reinforcement Approach (A-CRA) overwogen worden.

Contingency Management is een aanvullende behandeling bij alcoholverslaving. Bij Contingency Management gaat het om het belonen van gewenst gedrag en privileges intrekken bij ongewenst gedrag. Gewenst gedrag belonen kan met een puntensysteem, en nuchter blijven (vaak gecontroleerd met urinemonsters) wordt beloond met tegoedbonnen of geld.

Na het minderen of stoppen met alcoholgebruik blijkt vaak dat gezinnen ernstig ontwricht zijn. Voor jongeren wordt dan multidimensionele familietherapie (MDFT) aanbevolen: dat is ambulante systeemtherapie, ook wel gezinstherapie, aangevuld met bemoeizorg. MDFT is bedoeld voor jongeren tussen de 12 en 19 jaar met probleemgedrag (alcohol en/of drugs, criminaliteit, spijbelen) die daarnaast vaak psychische aandoeningen hebben. Meestal dreigen zij vast te lopen op meerdere leefgebieden.

Het behandelprogramma richt zich op vier domeinen in het leven van de jongere: de jongere zelf, ouders, het gezin, en sociale systemen buiten het gezin.

Bij cannabisverslaving is MDFT eveneens als effectief beoordeeld.

Bekijk hieronder het filmpje van Stichting Jeugdinterventies over systeemtherapie.
https://player.vimeo.com/video/451055482

Bij jongeren onder de 18 jaar is er nauwelijks onderzoek gedaan naar farmacotherapeutische interventies. Aan de hand van de richtlijnen die er zijn voor volwassenen en practice-based-ervaring wordt er wel medicatie voorgeschreven als alle andere interventies niet (voldoende) helpen.

De aanbevelingen wat betreft comorbiditeit verschillen per middel. Bekijk daarom altijd de Richtlijn Drugs (niet-opioïden). In het algemeen is comorbiditeit geen contra-indicatie voor een verslavingsbehandeling. Integendeel: verslaving en psychiatrische problemen moeten allebei behandeld worden, in samenhang. Dat heet ‘geïntegreerd behandelen’. Hiertoe moet heel goede diagnostiek plaatsvinden waarbij de verschillende verschijnselen en de onderlinge samenhang worden ontrafeld. Op basis daarvan kan een geïntegreerd behandelplan worden opgesteld.

De volgorde van behandeling is een keuze die de jongere en zijn of haar behandelaar kunnen maken met gedeelde besluitvorming.